Organische kringlooplandbouw: de route naar volwaardig voedsel
De zon levert planten de energie die ze nodig hebben voor het proces van de fotosynthese, waarbij de plant m.b.v. chlorofyl en zonlicht eerst suikers en daarna ook aminozuren vormt. Dit zijn de zg. primaire stofwisselingsproducten (metabolieten) waarmee planten in eerste instantie macronutriënten produceren, zoals koolhydraten, eiwitten en vetten. Daarin liggen voornamelijk de kale calorieën opgeslagen. Voor een goede gezondheid, weerbaarheid en verteerbaarheid hebben planten echter ook de secundaire metabolieten nodig, zoals enzymen en afweer-stoffen. Die kunnen gevormd worden met natuurlijke organische afbraakproducten, aangeleverd door zuurstofminnende schimmels en bacteriën in de bodem.
Op dat moment komt het bodemleven in beeld: en met name het aeroob bodemleven vormt een essentiële schakel in het in omloop brengen van de gewenste organische afbraakproducten die voor de vorming van secundaire metabolieten in de plant onmisbaar zijn. We hebben het hier dus over een kringloop, van organische resten van biologische oorsprong. Voor hun gezondheid moeten planten dus deelnemen aan deze organische koolstofkringloop, door hun suikers en aminozuren voor een deel uit te ruilen met het bodemleven, in ruil voor de organische nutriënten die zij nodig hebben.
| In principe vormt fotosynthese altijd de aandrijving van de koolstofkringloop, maar om de kringloop zodanig te sluiten dat volwaardig voedsel het resultaat is, moet er in de bodem ook een hulpmotor actief zijn in de vorm van aeroob bodemleven dat de organische koolstofkringloop op het bodemtraject gaande houdt. Deze samenwerking stelt duidelijke voorwaarden aan de ingrediënten die in de kringloop kunnen worden toegepast, want zij mogen het aeroob bodemleven niet schaden en daarom spreken we graag over de organische koolstofkringloop als ruggengraat van de organische kringlooplandbouw. |
Door deze samenwerking worden de haarwortels voorzien van een verscheidenheid aan organische nutriënten, waarmee de plant de secundaire plantenstoffen kan aanmaken die de voedzaamheid van het gewas sterk verhogen. Daaronder verstaan we enzymen, eiwitten, afweerstoffen, signaalstoffen en reukstoffen. De rest van de nutriënten wordt opgeslagen in het
klei/humuscomplex, voor aanvulling van de humus-voorraad. Er gaat dus niets verloren! Overigens produceren bodembacteriën ook aminozuren; dat gebeurt niet alleen in de plant.
(Petro)chemiegebruik schaadt het functioneren van m.n. aerobe micro-organismen, verstoort dus het microbieel evenwicht en trekt zo de sleutel uit het contactslot van de fijn afgestelde kringloopmotor (
denk hier bv. aan glyfosaat-cocktails).Heel veel synthetische bestrijdingsmiddelen (en kunstmest niet te vergeten) worden door de petrochemische industrie geproduceerd op basis van fossiele koolstof: die zit in de steenkool- en aardolieproducten die na verbranding rijkelijk CO
2 toevoegen aan de atmosfeer of anderszins in schadelijke vorm het milieu bereiken om niet meer weg te gaan. Door de winning en het gebruik van die fossiele koolstof af te bouwen geven we het aerobe bodemleven weer "lucht", en krijgt het de kans
in het bodemvoedselweb (het klei/humuscomplex plus het collectief van alle samenwerkende bodemorganismen) de balans tussen aeroob en anaeroob bodemleven te herstellen. Zo kunnen de kringloopprocessen in de bodem weer op gang komen, met behulp van een kringloopvriendelijk beheer dat de bodem bedekt houdt met groene gewassen of op zijn minst met een hoeveelheid (schone) organische resten toegepast als mulch. Dit alles is nodig om het bodemleven te voeden. De bodemorganismen kunnen dan weer
- planten voorzien van noodzakelijke, gezondheidsverhogende/organische verbindingen en
- het klei/humuscomplex opbouwen dat veel nutriënten en water kan bufferen, waarmee de vitale gewassen verder worden geholpen hun potentieel aan waardevolle organische nutriënten, signaal- en afweerstoffen te produceren. Die secundaire plantenstoffen zijn niet alleen voor de plantgezondheid, maar ook voor volwaardig voedsel en dus voor onze eigen gezondheid essentieel.
Zulke weerbare gewassen zijn beter bestand tegen ziekten, plagen en vorst, zijn langer houdbaar en zijn ook niet meer afhankelijk van bestrijdingsmiddelen of frequente irrigatie. Daarbij komt dat met een rijker wordend bodemleven de behoefte aan ploegen navenant afneemt, aangezien de grond weer zijn mooie, open structuur en
rulheid terugkrijgt waarin de plantenwortels hun eigen weg kunnen vinden, op zoek naar geschikte voedingsstoffen en water. Organische kringlooplandbouw onderbreekt dus de vicieuze cirkel van chemiegebruik, verzwakking van gewassen en weer meer chemiegebruik! Belangrijk hierbij zijn het geduld en beheer die nodig zijn (3 á 5 jaar) om het bodemleven te stimuleren zich te herstellen en weer bezit te nemen van de bodem.
Het succes van organische kringlooplandbouw steunt op gebalanceerd bodemleven
Organische kringlooplandbouw geeft dus hoge prioriteit aan de verzorging van het aeroob bodemleven als hulpmotor van de nutriëntenkringloop in de bodem, die nutriëntenstromen zowel verwerkt als in beweging houdt. Zonder zo'n aanjager in de bodem is er geen kringloop mogelijk en kan die ook niet gesloten worden. In het bodemcompartiment zorgt het bodemleven dus voor aanvoer en productie van organische voedingsstoffen die de plant kan opnemen, maar ook bovengronds moet de kringloop gesloten worden, door het bodemleven adequaat te voeden. Pas dan kan blijvend en op duurzame wijze volwaardig voedsel worden geproduceerd.
De boer speelt een belangrijke faciliterende rol bij het bovengronds sluiten van de organische koolstofkringloop. Essentiële voorwaarde is dat te allen tijde de bodem bedekt wordt gehouden voor voeding van het bodemleven: met wisselende gewassen en met organische mulches (bodembedekking) van schone, verterende organische reststoffen. Ook cruciaal is voldoende zuurstof, anders treden er rottingsprocessen op die met name stikstofverliezen in de hand werken, zowel naar atmosfeer als naar grondwater.
Planten sturen een deel van hun suikers en aminozuren via de wortels naar het bodemleven, in ruil voor organische voedingsstoffen aangeleverd vanuit de bodem. Ook mulch verschaft voedingsstoffen aan het bodemleven. Die nutriënten worden door schimmels en bacteriën via afbraak van plantaardige en dierlijke reststoffen aan het oppervlak (dus niet via onderploegen, hoogstens door licht in te werken) doorgegeven voor verdere vertering. Lokale (organische) reststoffen zijn voor de afbraak het meest geschikt doordat zij het lokale bodemleven "bekend voorkomen"
Het (her)starten van de kringloopmotor vraagt gemiddeld 3 - 5 jaar, omdat het terugbrengen van het bodemleven en de biodiversiteit in de bodem gewoon wat tijd kost als het bodemleven gedurende tientallen jaren als een ondergeschoven kindje is behandeld. Met name een vlekkeloos draaiende organische koolstof-kringloop is van belang, omdat koolstof de basis vormt van alle levensprocessen op deze planeet. Het beginnende bodemleven moet eerst weer een plaats veroveren in de bodem; pas daarna kan het als aanjager gaan fungeren voor lokale ecosystemen die door kwistig gebruik van kunstmest en bestrijdingsmiddelen vaak heel sterk in de verdrukking zijn geraakt. Dat blijkt uit steeds lagere humusgehaltes, extreme verdichting en plasvorming aan het oppervlak. Hoe de kringloopmotor precies werkt wordt elders op deze site verder besproken.
 Het verlies van actieve organische stof wordt goed zichtbaar door plasvorming |
