Home - Onderwerpen - Gezonde bodems - Bodemleven

Bodemleven

Het bodemleven is de belangrijkste factor die voor aanvulling van de humusvoorraad zorg moet dragen, maar juist dat bodemleven is bij de industriële benadering van onze landbouw het kind van de rekening. Kunstmest, drijfmestinjectie, bestrijdingsmiddelen en zware machines (compactie!) helpen helemaal niet om dat bodemleven op peil te houden: ze verstoren juist het bodemleven, waarvan de samenstelling verandert met de diepte. Ploegen is dus niet gunstig; het zet het bodemleven op zijn kop en heeft direct een afbrekend effect op de humusvoorraad in de bodem, die opeens wordt blootgesteld aan een onbedoeld snelle oxidatie. Weliswaar komen daardoor tijdelijk even wat meer voedingsstoffen vrij voor de plant, maar het netto effect is extra CO₂-uitstoot, een krimpende bodem en weer minder humus.Door de genoemde industriële bewerkingsmethodes worden verschillende bodemfuncties (ecosysteemdiensten zegt men tegenwoordig) ernstig bedreigd en komt de productiviteit van de bodem steeds verder onder druk te staan; dat ziet men het eerste bij hoogproductief bouwland op zandgrond (mais! Zie foto boven) in tweede instantie op grasland en pas in laatste instantie op kleigrond, die de grootste buffer aan nutriënten bezit dankzij de aanwezige kleimineralen. De gevolgen zijn echter niet alleen kwantitatief, maar vooral ook kwalitatief. De kwaliteit (de voedzaamheid) van het geproduceerde gewas laat dus te wensen over. Het is een van de (verborgen) redenen dat melkkoeien steeds vaker permanent op stal komen te staan. Pure Graze is slechts één van de initiatieven die daar wat aan probeert te doen, door het weide-dieet van de beesten te verbreden met meer kruiden in de grasmat.

De terugkeer van een gezond bodemleven begint met goede compost!
De eerste stap naar het herstel van een vitale landbouw die gezonde gewassen produceert, is het herstellen van de humusvoorraad in de bodem, door stimuleren van het bodemleven. Met het aanvoeren van organische koolstof in de vorm van goede compost (C/N-verhouding van plm. 15/1) wordt dat bodemleven van de juiste brandstof voorzien. Zuurstofrijke compost bevat zelf ook soorten bacteriën en schimmels die goed aansluiten bij het bodemleven. Hoe een echt goede compost tot stand komt, leest u elders (zodra het in een plastic zak(je) wordt verkocht moet je al beter gaan opletten waar het vandaan komt en hoe die is gemaakt).

Onder welke omstandigheden herstelt het bodemleven zich het beste?
Om het bodemleven zich optimaal te laten herstellen, dient de bovengrond weer lucht te krijgen en het gehele jaar te zijn begroeid, of op zijn minst bedekt te blijven met een isolerende mulchlaag die langzaam verteert en gedoseerd organische voedingsstoffen terug geeft aan het bodemleven. Daarmee wordt de kringloop van organische koolstof gesloten en worden schimmels en zuurstofminnende bodembacteriën voorzien van bouwstenen voor de samenstelling van hoogwaardige koolstofverbindingen, zoals humus en enzymen voor de plant in ruil voor aminozuren uit de wortels. De bodemdeeltjes krijgen daardoor ook weer meer samenhang en er kan weer meer water worden vastgehouden in de wortelzone. Het koolzuurgas (CO₂) dat in de vorm van suikers en vezels door planten werd vastgelegd komt zo dus niet meer vrij, maar blijft onderdeel van de lokale koolstofkringloop en dient in gebonden vorm als voedsel voor het bodemleven.

Zijn planten wel echt blij met kunstmest? Planten hebben water nodig. Alle (goed) opgeloste zouten die in het water zitten moeten worden opgenomen, in de verhouding zoals die in het water voorkomt. Er valt dus voor planten weinig te kiezen, ze kunnen alleen hun waterhoeveelheden aanpassen (binnen zekere osmotische grenzen). Wegwerken van overtollige zouten kost planten relatief veel energie, verzwakt hen en maakt ze vatbaar voor allerhande ziekten en plagen. Dat wordt nog verergerd door een gebrek aan sporenelementen, waardoor het bodemleven wordt gehinderd bij het aanmaken van organische (grond)stoffen die de plant kan opnemen. Om dat gebrek te compenseren wordt de nog resterende humus extra snel afgebroken. Gebruik van kunstmest zonder voldoende sporenelementen versnelt dus de afbraak van humus, omdat gangbare kunstmest slechts een beperkt aantal stoffen bevat. Op dit moment discussieert men over de vraag hoe hydroculturen de vruchtbaarheid van een bodem ooit kunnen vervangen, als een hydrocultuur die de vruchtbaarheid van een gezonde bodem benadert qua kosten niet concurrerend is te maken. Dat speelt met name als de kwaliteit van het geproduceerde gewas (voedzaamheid) en vooral ook de potentie tot voortplanting van het gewas in de beschouwing worden betrokken.

Wat gebeurt er zonder bodemleven? Erosie en onvruchtbaarheid slaan toe.
De organische koolstofbuffer loopt zonder een continue aanvulling door het bodemleven langzaam leeg, de grond verliest zijn sponswerking en slaat dicht, waarna het regenwater wegstroomt of verdampt. In gematigde streken ziet men dat verschijnsel met name bij intensieve teelten op zandgrond nu steeds grotere vormen aannemen, maar in feite is ook de verwoestijning (desertificatie) die over de gehele wereld toeslaat op hetzelfde principe gebaseerd: het begint met uitputting van de organische koolstofbuffer die alleen door het bodemleven kan worden gevoed. Samengestelde bodemdeeltjes (aggregaten) beginnen dan los te raken van elkaar (dit noemt men micro-erosie). Als het bodemoppervlak bovendien onbeschermd raakt (door overbegrazing of andere koolstof reducerende ingrepen) regent of waait de bodem weg, of gaat gewoon dood.
Aan de mechanismes achter die leegloop zal op deze website ruime aandacht besteed worden. Kringlooplandbouw is erop gericht die verliezen aan stabiele organische koolstof tot staan te brengen en om te zetten in een gestadige toename, met hulp van een gevarieerd bodemleven.

Bodemleven vraagt om sporenelementen
Een vitaal bodemleven vraagt echter niet alleen om voldoende zuurstof en (organische) koolstof, maar ook om het terugbrengen van sporenelementen in de bodem. In een hoogproducerende landbouw moet daar regelmatig op gecontroleerd worden. Aanvulling gebeurt door gesteente- of lavameel toe te voegen aan zuurstofrijke, gerijpte organische mest, plus actieve kool of klei voor het vasthouden van sporenelementen en de vorming van een klei-humuscomplex. Alternatieven zijn er ook, in de vorm van plantaardige producten waarin allerlei schimmels, bacteriën en sporenelementen zijn gecombineerd met voorgefermenteerde plantaardige componenten, tot een soort astronautenvoer in korrelvorm. Daarmee krijgt het bodemleven (wormen, springstaarten, actinomyceten, bacteriën, schimmels, enz. enz.) een vliegende start op weg naar herstel.